انجمن نسل پویا :نازنین حبیبی اوزی و نسیم رحمانی (استاددانشگاه آزاداوز)
تقدس برخى دریاچه ها، مانند دریاچه هامون، نشانگر توأمان توجه و تقدس آب و آتش در نزد ایرانیان است، این توجه به آب و ارزش گذاردن به آن با توجه به این که خداوند در قرآن کریم مى فرماید: (و من الماء کل شى حى)، همچنان در بعد از اسلام در نزد ایرانیان مورد تأکید بوده و ایرانیان همچنان قدر آب را در سرزمین خشک خود دانسته و در حفظ و نگهدارى از آب کوشش نموده اند. در قرآن مجید، همانطور که گفته شد، اشاره هاى متعددى به آب هاى جارى و چشمه سارها شده است، از آن جمله در سوره الرحمن، خداوند در آیه هاى مختلف از آب یاد مى کند:
مانند آن که مى فرماید: (در آن دو تا، دو چشمه است که جارى اند) و یا در سوره الواقعه، که مى گوید: (در زیر سدر بى خار و درخت مورد برهم پیچیده و سایه همیشه کشیده شده، و آبى ریزان شده است).
همچنین آب نماها، حوض ها، و استخرهاى بزرگ و زیباى مساجد ادامه همان سنت هاى باستانى ایران است که در بعد از اسلام نیز جلوه زیبایى از هنرهاى ایرانى را به نمایش مى گذارد. همچنین در کمتر مسجدى است که در کنار، یا در پیش در آن، وضوخانه اى همانند (پادیاو)هاى ایران پیش از اسلام نباشد، در بناهاى تاریخى و باغ هاى قدیمى ایران نیز، ایرانیان با توجه به ذوق و ابتکار خود جلوه هاى زیبایى از آب را با ساخت حوض ها، جوى ها، استخرها و آبشارها در بناهاى خود به وجود آورده اند، که نمونه هایى از این بناها را مى توان در چشمه على دامغان و حوضخانه و حوض شاه عباسى و حوض فتحعلى شاهى باغ فین کاشان و هزاران مکان تاریخى دیگر دید.
اعتقادى که از دوره باستان در باور مردم ایران درباره تقدس آب و آناهیتا (الهه آب و پاکیزگى) وجود داشته از نظر اجتماعى نیز تأثیرگذار بوده و آداب و رسوم بسیار از آن نشأت گرفته است، در زمان ساسانیان و هم امروز، در برخى از روستاها رسم است که آب پاى سفره هفت سین را باید دختران شوى ناکرده از چشمه سارها بویژه از زیر آسیاب ها بیاورند، زیرا نوروز هنگام زایش و بارورى است و کوزه آب که نمادى است از آناهیتا باید در خوان نوروزى نهاده شود.
در زمان ساسانیان به گلوگاه هاى تُنگ هاى سیمین که براى خوان نوروزى شاه برده مى شد، گردنبندى از سنگ هاى گران بها با نخ زرین و منجوق هایى از زبرجد مى آویختند و در واقع این گردنبند را به گردن ناهید، که فرشته زایش و آب بود مى انداختند.
همچنین یکى از دلایل آوردن ماهى بر روى سفره هفت سین نیز آن است که ماهى یکى از نمادهاى آناهیتا فرشته آب و بارورى است که وظیفه اصلى نوروز را که بارورى است، برعهده دارد و وجود آن در خوان نوروزى سبب برکت و بارورى در سال نو مى شود، خوردن ماهى پلو نیز در شب عید از این روست.
همچنین، توجهى که مردم به تقدس آب و الهه آن دارند و همچنین به دلیل نیازى که همواره با توجه به خشکى سرزمین خود به آب داشته اند، موجب آن شده که براى روز سیزدهم نوروز این توجیه آورده شود که چون این روز متعلق به ایزد (تیر) یا (تیشترى) بوده مردم براى طلب باران از ایزد به صحرا مى رفته اند. این ایزد که در «اوستا» یشت و ستایشى دلکش دارد، ایزد باران است. این ایزد همواره به صورت اسبى با دیو خشکى و خشکسالى که دیو «اپوش» نام دارد در جنگ و کشمکش است و اگر شکست یابد آب مى نوشد و گیاه مى خشکد و خشکسالى مى شود و اگر پیروز شود، سرچشمه آب ها به نیروى اسبى روان مى گردند و سرزمین ها از سال خوب و خوشى بهره مند مى شوند.
براى این که ایزد باران پیروز شود، لازم بود که همه مردم در نماز از او نام ببرند و او را بستایند و از او طلب باران کنند. بنا بر «تیریشت» هنگامى که سال پایان مى یابد، همه به انتظار مى نشینند که ایزد باران سال خوبى براى سرزمین هاى آریایى بیاورد، و همه او را که آب هاى ایستاده و جارى چشمه ها و جویبارها و برف و باران را در اختیار دارد، مى ستایند، تا چشمه ها و جوى ها به سوى کشتزارها و دشت ها روان شوند و ریشه گیاهان را نم ببخشند و ستایش و نیایش او باید همراه با مراسم مذهبى و نثار گوسفند باشد.
روز ۱۳ نوروز گویا روز رسمى همه مردم براى طلب باران در همه سرزمین هاى ایرانى بوده است و خوردن غذا در دشت و صحرا نشان همان فدیه گوسفند بریان می باشد که در اوستا آمده است. همچنین، افکندن سبزه هاى تازه دمیده نوروزى به آب روان جویبارها تمثیلى است از دادن فدیه به ایزد آب (آناهیتا) و ایزد باران و جویبارها (تیر) و به این طریق تخمه بارور شده اى را که ناهید، فرشته موکل آن بوده است به خود ناهید باز مى گردانند و گیاهى را که ایزد تیر، پرورانده است به خود وى بازمى سپرند، تا موجب برکت و بارورى و فراوانى آب در سال نو باشد.
دیدگاه بگذارید
منکه متوجه نشدم منظور این مقاله نشدم