گذری بر «از مکتب خانه تا مدرسه در اوز»

گذری بر «از مکتب خانه تا مدرسه در اوز»

عبدالله کمالی

فرهنگ ما از قرن سیزدهم هجری مصادف با جنبش مشروطیت در ایران دو وجه داشت یکی فرهنگ دینی و دیگری فرهنگ ملی. فرهنگ دینی محدود و منحصر به روحانیان و طالبان علوم شرعی و مذهبی آنهم در مدارس قدیمی که از همت مردمان دیندار و خداشناس ساخته و پرداخته شده بود مانند مدرسه احمدیه در اوز که در سنه ۱۲۴۰ هجری توسط مولانا مرحوم حاج شیخ احمد که سنه ۱۲۴۰ هجری همزمان با احداث مسجد مصلی اوز افتتاح گردید می باشد. بعد از هفت سال که از تصرف اصفهان پایتخت سلسله صفویه به دست مهاجمان افغان می گذشت نادر سردار دلیر ایران توانست با شکست دادن مهاجمان افغان شهر اصفهان را آزاد سازد. شیراز و سایر شهرستانهای فارس که در تصرف قوای افغان بود در همان زمان آزاد گردید. آن دسته از قوای افغان که در تحت اوامر و اختیار ملامحمد بودند جمعی در اوز و عده ای در بستک و بندر لنگه سکنی گرفتند که از آنان آثار تاریخی زیادی به یادگار مانده است. مانند مسجد افغان در بندر لنگه و بعضی از قوای بجا مانده افغان در زمره علما و فضلا شدند مانند مولانا شیخ عبداله و در اوز ملا محمد تقی و خلف او ملا احمد بگ که از معارف و آموزگاری شایسته ای بودند و گروهی از فرزندان شهرمان در مکتب خانه ها تحصیل معارف نموده و مکتب خانه آنان در اوز بسیار معروف و شناخته شده بود تا پیش از نهضت مشروطیت مکتب خانه ها در بعضی شهرها «گتوخانه» یا کتب خانه می نامیدند و تعبیر ادبی آن مکتب خانه بود.

در مکتب خانه پسرانه ملا یا آخوند اول نام مکتب می گفتند و می نوشتند در مکتب خانه پسران چوب و فلک کاملاً رایج بود ولی در مکتب خانه دختران چوب کوتاهی بود جهت تنبیه و بیشتر سرپا ایستادن و حبس کردن دختران رایج بود.

مواد درسی که در مکتب خانه پسران تدریس می شد بیشتر قرآن بود و کتابهای خافظ، سعدی، مثنوی و مولوی و مواد درسی در مکتب خانه ها را ملاها به طور دقیق تدریس و بازخواست می کردند. شاگردان از سن ۵ یا ۶ سالگی به مکتب می رفتند و تا سن ۱۳ سالگی خواندن قرآن آن هم سوره های کوچک و دختران هم خواندن قرآن و کتاب های یاد شده را فرا می گرفتند. تعطیل شدن مکتب خانه تابع زندگی و وقت معلم بود چون محدودیت فراوان بود دیگر اینکه تعطیلی تابع اوضاع اقتصادی مردم اوز نیز بود که اولیاء بتوانند بچه ها را به مکتب خانه بفرستند یا نفرستند.

البته از مکتب خانه های قدیم فرزندان و عالمانی با سواد و زیرک بیرون می آمدند که باعث می شدند امورات مردم را بر اساس قوانین شرع انجام دهند.

اوز پیوسته دارای مکتب خانه بوده است و حتی از سایر شهرها و روستاها نیز بسیاری برای تلمذ علم و به ویژه فراگیری قرآن به اوز می آمدند تا اینکه اولین مدرسه رسمی در سال ۱۳۰۷ شمسی در اوز تاسیس شد. که این آموزشگاه بیست و نهمین مدرسه در سراسر کشور بود و در آن زمان حتی بسیاری از شهرهای بزرگ فاقد مدرسه رسمی بودند.