تعلیم و تربیت دریای بیکرانی است که اول و آخرش ناپیداست

 تعلیم و تربیت هم چون دریای بیکرانی است که اول و آخرش ناپیداست و  بشر از روزی که در غارها زندگی می کرد و تا به امروز که به فکر پا گذاشتن به کره مریخ است آن را تجربه کرده ومی کند در حالی که مقوله آموختن ودست یابی به نوآوری های دیگرادامه دارد

محمدصدیق پیرزاد*: تلفن زنگ خورد. طراح مجله وزین «با پیام دانش» که در دانشگاه آزاد اسلامی اوز به چاپ می رسد از من خواست طبق روال مقاله ای برای چاپ بدهم. هرچند وقت کم بود ولی جواب رد ندادم و قلم به دست گرفتم و از آموزش و پرورش که مربوط به کار و تخصصم می باشد، مختصر مقاله ای تهیه کردم که اکنون ملاحظه می کنید. مسئله تعلیم و تربیت هم چون دریای بیکرانی است که اول و آخرش ناپیداست و اجتماع بشری از روزی که در غارها زندگی می کرد و تا به امروز که توانسته است کره ماه را فتح نماید و به فکر پا گذاشتن به کره مریخ است به امر تعلیم، یادگیری، سواد و علم آموزی توجه خاصی دارد و می داند که هر گروهی بیشتر به این امر توجه کند نتیجه مطلوب تری عایدش می گردد.

 با توصیف این مطلب، به علت گستردگی تعلیم و تربیت، نمی توان تمام مطالبش را در یکی دو مقاله تنظیم نمود لذا قسمتی از آن که مربوط به بعد از اسلام است و در حد بضاعت خود و آن چه را که در دانشگاه از استادان دریافته ام و همچنین فرازهایی از کتاب «سیر فرهنگ و تاریخ تعلیم و تربیت» مرتضی راوندی انتخاب نموده ام به سمع و نظرتان می رسانم.

 اکثراً می دانیم که پس از اسلام یعنی در عهد پیشوای اسلام و خلفای راشدین تا قرن دوم و سوم هجری مهمترین مکان تعلیم و تربیت مسلمانان همان مسجد بود و در قرن چهارم به بعد به تدریج به شکل مکتب خانه، مدرسه و کلاس تغییر یافت و در قرن پنجم نظامیه ها به وجود آمد. در ایران اسلامی هم البته در شهرهای آباد آن روز که دارای مساجد بزرگی بودند روحانیون به کار تعلیم پرداختند. ایرانیان که همیشه خواهان سواد و دانش روز بوده اند مانند سایر مسلمانان پیشرو در شهرهای بزرگ مانند اصفهان، ری، نیشابور، سبزوار، طایران طوس دانش آموز و دانشجویانی داشتند که بیشتر به مسائل دینی مثل حدیث، وعظ، خطابه، صرف و نحو، فقه و غیره می پرداختند. بسیارند بزرگانی از مسلمانان ایرانی که در امر تعلیم و تربیت اظهارنظر کرده اند و گفتارشان در کتاب ها باقیمانده است و من به صورت انتخابی چند نفر از این دانشمندان را نام می برم. ابن سینا اولین دانشمندی به نظر می رسد که در دوران اسلامی راجع به تعلیم و تربیت اظهاراتی کرده است و تفکرات وی در کتاب ها و تألیفاتش ازجمله در کتاب های قانون، شفا و تدابیر المنازل به عربی و فارسی مطالب بسیار شیوا و ارزنده ای به یادگار گذاشته است. ابن سینا فیلسوفی بود مشایی و شارح فلسفه ارسطو، لذا از نظریات وی در امر تعلیم پیروی کرده است. عجبا که در آن روزگاران فهمیده بودند که خانواده یک واحد اجتماعی است که انسان بدون آن نمی تواند زندگی کند و خانواده خوشبخت نخواهد بود مگر اینکه زن شریک مرد و مطیع او باشد و فرزندان از پدر و مادر فرمانبرداری کنند و ایشان را گرامی بدارند. بر پدر و مادرها واجب می دانستند که استعداد فرزندانشان را شکوفا نمایند. حکومت هم مسئول بود که برای تعلیم و تربیت افراد اجتماع، ضروریات زندگی را در اختیارشان قرار دهد و جامعه برای حصول و وصول به سعادت یاری کند. امام محمد غزالی دانشمند مسلمان دیگری است که در کتاب نفیسش «کیمیای سعادت» تحت عنوان پروردن و ادب کردن کودکان، مطالبی ذکر می کند که حکایت از روش و تعلیم و تربیت کودکان در حدود قرن پنجم هجری دارد، هرچند که همه نظراتش با نظر دانشمند کنونی همگن نیست. نظامی گنجوی که شاعری مسلمان و توانا است نیز به امر پرورش و تعلیم توجه نموده و در کتاب «هفت پیکر» به فرزند خود راه دوست گزینی و هنرآموزی و نتیجه ی تنبلی و تن آسایی و حاصل تلاش و کوشش آدمی را با بیانی ساده و دلنشین در اشارهای تعلیم می دهد. حیف که نمی توانم تمامی اشاره اش را که ساده و پرمعناست در این مطلب بیاورم و فقط برای حسن ختام چند سطر شعر او را ذکر می کنم که خواندنش خالی از لطف نیست.

 ای پسر هان و هان تو را گفتم

که تو بیدارشو که من خفتم

 سکه بر نقش نیکنامی بند

 کز بلندی رسی به چرخ بلند

 گوهر نیک را ز عقد مریز

و آن که بدگوهرست ازو بگریز

 هنرآموز کز هنرمندی

درگشایی کنی نه در بندی

 وای بسا کور دل که از تعلیم

 گشت قاضی القضات هفت اقلیم

 *رئیس هیئت امنای دانشگاه

منبع: شماره بیستم فصل نامه با پیام دانش اوز